Ndërsa SHBA kthehet nga Lindja e Mesme, Kosova duket më e cenueshme

Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj perëndimorë po e zhvendosin vëmendjen e tyre për të frenuar përshkallëzimin e një konflikti më të madh në Lindjen e Mesme. Ky ndryshim në fokus mund ta bëjë Kosovën dhe rajonin më të prekshëm ndaj kombeve revizioniste, që kërkojnë shanse për të ndryshuar kufijtë.

Vetëm tre javë më parë, forcat e Kosovës penguan me sukses përpjekjen e një grupi paramilitar serb për të ndarë rajonin verior të Kosovës me popullsi serbe. Në vend që ta dënonte këtë akt, Beogradi u përgjigj duke vendosur trupa shtesë serbe përgjatë kufijve të Kosovës. Vetëm pas një paralajmërimi të ashpër nga SHBA-të, Beogradi tërhoqi forcat e veta.

Përgjigja bindëse e presidentit serb Vuçiç duhet të lërë pak hapësirë ​​për dyshime në Bruksel dhe Uashington lidhur me qëllimet e Beogradit. Me këtë perspektivë të përditësuar në mendje, tani është e domosdoshme të fillohet një qasje e re ndaj procesit të dialogut Kosovë-Serbi me fokus të ripërtërirë në shqetësimet e sigurisë.

Ndërsa Kosova dhe partitë opozitare serbe njëzëri tregojnë Presidentin Vuçiç si arkitektin e sulmit të 24 shtatorit në Banjskë në veri të Kosovës, duke pasur parasysh kontrollin e tij të fortë mbi popullsinë etnike serbe në Kosovë, diplomatët perëndimorë kanë zgjedhur një qëndrim më të kujdesshëm. Ata kanë zgjedhur qasjen ‘prit dhe shih’, duke shpresuar edhe një herë se Vuçiç mund të përafrohet përfundimisht me interesat e tyre.

Vuçiç e kupton se përsa kohë që fantazma e luftës dhe e destabilitetit qëndron mbi rajon, ai nuk ka nevojë të luajë sipas rregullave. Nuk është befasuese të zbulosh se Vuçiç ka refuzuar premtimet e shumta ndaj Perëndimit. Në fillim të këtij viti, ai u tërhoq nga angazhimi i tij për të nënshkruar një plan 11-pikësh të BE-së për normalizimin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë dhe deklaroi publikisht se nuk kishte ndërmend të nënshkruante ndonjë marrëveshje me Kosovën.

Ironikisht, konflikti në Ukrainë ka forcuar pozicionin e Vuçiç dhe ka shtuar një shtresë kompleksiteti në zgjidhjen e dilemës midis dy palëve. Frika se Moska mund ta shtrijë konfliktin e Ukrainës në Ballkan e ka çimentuar më tej pozicionin e Vuçiç dhe ka forcuar lidhjet e tij me Rusinë. Në këmbim, Moska e ka shpërblyer Vuçiç me shitje armësh, ulje të gazit dhe mbështetje për qëndrimin e Beogradit ndaj Kosovës dhe përpjekjet separatiste të entitetit serb të Bosnjës, Republikës Srpska.

Ndërkohë, përparësia kryesore e Vuçiç në marrëdhëniet me vendet perëndimore qëndron në aftësinë e tij për të sugjeruar një pozicion më të prirur nga Perëndimi.

Si Brukseli ashtu edhe Uashingtoni do të preferonin të kishin Vuçiç në kampin e tyre jo vetëm për të izoluar më tej Rusinë, por edhe për të kundërshtuar ambiciet agresive të Putinit. Ambasadori i SHBA-së në Serbi, Christopher Hill, e ka udhëhequr këtë përpjekje dhe shpeshherë e ka lavdëruar Vuçiç, ndërsa ka përçmuar publikisht kryeministrin e Kosovës Albin Kurti për negociatat e dështuara. Fatkeqësisht, qasja e diplomacisë bullizuese e Hillit, që ushtron presion ndaj të dobtit ndërsa mbështet të fuqishmin, vetëm sa e ka intensifikuar ndarjen midis dy vendeve fqinje dhe duhet të ndalet.

Në përpjekje për të zbatuar dispozitat e përshkruara në Planin e Ahtisaarit, Bashkimi Evropian filloi Dialogun Prishtinë-Beograd në vitin 2020, nën udhëheqjen e ish-ministrit të jashtëm sllovak Miroslav Lajçak. Plani i Ahtisaarit 2007 ofroi një rrugë drejt pavarësisë së Kosovës që theksonte mbrojtjen e të drejtave, identitetit dhe kulturës së komuniteteve joshqiptare në Kosovë – një marrëveshje e pranuar me dëshirë nga Prishtina.

Një aspekt integral i këtij plani ishte fuqizimi i komunitetit serb të Kosovës, duke iu dhënë atyre një shkallë të konsiderueshme të autoritetit mbi punët e tyre, e cila më pas u inkorporua në Kushtetutën e Kosovës. Fatkeqësisht, dialogu ka dhënë pak rezultate, pjesërisht për shkak se atyre u mungonte një autoritet dominues, si SHBA, dhe shumë shpesh janë shfrytëzuar nga liderët vendas dhe ndërkombëtarë për përfitime politike personale.

Në vitin 2021, i dërguari special i Presidentit Trump, Richard Grenell anashkaloi negociatorët e BE-së dhe propozoi një paketë ekonomike që përfshinte gjithashtu një shkëmbim të mundshëm territorial midis Kosovës dhe Serbisë.

Marrëveshja kishte potencialin për të riformuar hartën e Ballkanit dhe për të përshkallëzuar tensionet, e cila përfundimisht dështoi për shkak të aktakuzës së presidentit të atëhershëm Hashim Thaçi për krime lufte nga Gjykata e Kosovës për krimet e luftës në Hagë.

Nëse do të kishte sukses, Trump mund ta kishte përdorur atë për të forcuar imazhin e tij të “artit të marrëveshjes” në përpjekjen për një mandat të dytë dhe potencialisht do të kishte ndikuar në Uashington që të bindte Gjykatën e Kosovës në Hagë që të mos padisë Thaçin. Grenell, i cili aktualisht këshillon Vuçiç, ka mohuar se shkëmbimi i territorit ishte pjesë e marrëveshjes.

Qëndrimet e kryeministrit Kurti gjatë dialogut u shfaqën më shpesh si një mundësi për të mbushur kredencialet e tij nacionaliste, sesa për të gjetur një zgjidhje të qëndrueshme. Si SHBA ashtu edhe BE e kanë akuzuar Kurtin për kryeneçësi dhe pamaturi. Së fundmi, Kurti përkeqësoi tensionet në rajon kur u përpoq të instalonte me forcë kryetarët e komunave shqiptarë etnikë, të cilët morën më pak se dy për qind të votave pas bojkotit serb të Kosovës për zgjedhjet lokale.

Ajo që nevojitet urgjentisht është një plan i qartë që mbron sigurinë territoriale dhe integritetin e Kosovës, duke siguruar që serbët etnikë në Kosovë të gëzojnë të drejtat e përcaktuara në Kushtetutën e Kosovës. Për të arritur këtë objektiv, Shtetet e Bashkuara duhet të marrin pjesë aktive në negociatat e udhëhequra nga BE, duke injektuar momentin e nevojshëm dhe duke forcuar besimin në proces.

Për më tepër, ata individë përgjegjës për orkestrimin e sulmit në Banjskë duhet të mbahen përgjegjës. Është e dyshimtë që Beogradi mund të mbështesë një hetim të paanshëm, veçanërisht kur merret parasysh se Presidenti Vuçiç orkestroi një memorial shtetëror për të përkujtuar anëtarët paramilitarë që vdiqën. Kjo mund të arrihet vetëm përmes një organi hetues bashkëpunues të udhëhequr nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara.

Për më tepër, SHBA dhe aleatët e saj duhet t’i dërgojnë një mesazh të fortë Beogradit dhe destabilizuesve të tjerë të mundshëm në rajon, duke theksuar se një sjellje e tillë nuk do të tolerohet. Një mënyrë për të arritur këtë qëllim do të përfshinte miratimin e një strategjie të ngjashme me atë të politikave perëndimore ndaj Rusisë dhe liderëve të saj. Kjo do të përfshinte vendosjen e sanksioneve jo vetëm ndaj Serbisë, por edhe ngrirjen e aseteve dhe llogarive bankare të huaja që i përkasin presidentit Aleksandar Vuçiç dhe bashkëpunëtorëve të tij.

Për të siguruar që kufijtë do të mbeten të pandryshuar dhe të mbrojtur, SHBA dhe aleatët e saj duhet të rrisin mbështetjen financiare dhe taktike për forcat e Kosovës. Forcat e Kosovës vepruan në mënyrë proporcionale dhe profesionale në një situatë shumë të pasigurt që mund të kishte hedhur në erë Kosovën dhe tërë Ballkanin dhe të kishte fituar të drejtën për të patrulluar kufijtë e veriut të Kosovës.

Kryeministri Kurti, nga ana e tij, duhet të dyfishojë përpjekjet e tij për t’u angazhuar me komunitetet etnike serbe, të cilët u distancuan menjëherë nga incidenti i Banjskës. Shikimi i tyre si një pjesë integrale e zgjidhjes, dhe jo si pengesë për paqen, është thelbësore.