Nën Ramën, Shqipëria po dështon pothuajse në çdo aspekt

Në terma për frymë, Shqipëria ka marrë më shumë asistencë ndërkombëtare për të luftuar korrupsionin, për të zhvilluar shoqërinë civile dhe median e pavarur dhe për të forcuar qeverisjen e mirë se çdo vend tjetër në Evropën Qendrore dhe Lindore. Megjithatë, rezultatet në të tre sektorët janë tepër të dobëta.

Në pamje të parë, Shqipëria duket sikur po zhvillohet me shpejtësi, me investime të mëdha në ndërtim, infrastrukturë dhe turizëm. Megjithatë, po të shikoni pak më thellë, do të gjen shumë karakteristika të një shteti autoritar.

Shqipëria vuan nga kapja e shtetit, shoqëria e dobët civile, media e politizuar, një gjyqësor i brishtë dhe një opozitë e thyer më shumë e përkushtuar për të mbrojtur liderët e saj – Sali Berisha dhe Ilir Meta – nga ndjekja penale sesa të ofrojë një alternativë serioze për socialistët në pushtet.

Kryeministri Edi Rama, i njohur për dashurinë e tij ndaj qendrës së vëmendjes dhe stilin e tij të veshjes që ndërthur Matrix-in dhe Muammar Gaddafi-n, zotëron pushtetin absolut.

Kryeministër që nga viti 2013, Rama pritet gjerësisht të fitojë mandatin e katërt radhazi në vitin 2025.

Marrëveshja e tij këtë vit me Italinë, sipas së cilës Shqipëria do të presë një qendër mbajtëse për emigrantët dhe refugjatët që mbërrijnë në Itali, si dhe entuziazmi i tij për bashkëpunimin rajonal, kanë bërë që ai të fitojë admirues në qarqet ndërkombëtare.

Por ndërsa ai mund të duartrokitet nga komuniteti ndërkombëtar, Rama nuk pëlqehet shumë nga njerëzit e tij – 49 për qind sipas një sondazhi në 2023.

Gjendja e keqe ekonomike dhe mungesa e qeverisjes demokratike kanë bërë që shumë të rinj shqiptarë të votojnë me këmbët e tyre: 700,000 janë larguar në Evropën Perëndimore që nga viti 2008, sipas të dhënave të Eurostat.

Ata kërkojnë punë, stabilitet dhe një të ardhme më të mirë, të shtyrë nga mungesa e mundësive dhe një klimë mbytëse politike.

Banka Botërore raporton se 27 për qind e të rinjve shqiptarë janë të papunë dhe 25 për qind nuk janë as në arsim, as punësim, as trajnim.

Ndërkohë që Banka Botërore ka kërkuar rritjen e investimeve në kapitalin njerëzor, Rama ka prioritizuar projektet afatshkurtra dhe me ndikim të lartë në kryeqytet, Tiranë. Këto projekte janë të dukshme për të gjithë dhe financiarisht fitimprurëse për disa, por nuk i sjellin dobi popullatës apo shoqërisë shqiptare në tërësi.

Në një raport të korrikut mbi klimën e investimeve në Shqipëri, Departamenti Amerikan i Shtetit e përshkroi korrupsionin si “sistemik” përpara një rishikimi gjithëpërfshirës të sistemit gjyqësor nën Ramën në 2016. Por akuzat për korrupsion në prokurimet qeveritare mbeten “të zakonshme”, tha ai, duke cituar investitorët që kanë raportuar “raste të korrupsionit qeveritar që vonon dhe parandalon investimet në Shqipëri”.

Gjatë dy viteve të fundit, disa figura të profilit të lartë nga rrethi i ngushtë i Ramës janë akuzuar për korrupsion, veçanërisht në rastin e ndërtimit dhe funksionimit të një inceneratori mbetjesh në Tiranë me vlerë 100 milionë dollarë.

Një ish-zv/kryeministër i përfshirë është arratisur dhe ka kërkuar azil në Zvicër, ndërsa kryebashkiaku socialist i Tiranës është marrë në pyetje dhe disa nga stafi i tij të lidhur me këtë çështje kanë lënë gjithashtu vendin. Kryebashkiaku Erion Veliaj ka mohuar çdo shkelje.

Inceneratori nuk është ndërtuar dhe taksapaguesve u është lënë një faturë prej 24 milionë dollarësh në vit për një kompani private që i depoziton mbetjet e qytetit në një landfill.

Rama, si kreu i Agjencisë së Zhvillimit të Territorit, nënshkroi projektin e inceneratorit, por është distancuar nga skandali, duke thënë se ai ka të bëjë me veprimet e individëve, jo të qeverisë së tij.

E vetmja pikë e mirë duket se është Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar e mbështetur nga SHBA-ja, ose SPAK.

Që nga fillimi i tij në vitin 2019, SPAK ka paditur qindra drejtues biznesi, si dhe zyrtarë të mëparshëm dhe aktualë të qeverisë. Një numër figurash të shquara janë larguar nga vendi, ndërsa të tjerë janë në burg ose në arrest shtëpie në pritje të gjykimit. Me këtë ritëm, disa shqiptarë bëjnë shaka duke thënë se nuk do të mbetet asnjë politikan për të drejtuar vendin.

Se deri ku do të shkojë SPAK, mbetet shumë në dyshim.

Rama gëzon mbështetje të fortë ndërkombëtare dhe i mungon ndonjë sfidues i besueshëm. Nuk ka dalë asnjë provë që mund ta inkriminojë atë për ryshfet ose ta lidh atë me llogaritë offshore aq shpesh të përfshira në koncesione dhe projekte ndërtimi. Por kryeministri është përballur me akuza për përdorimin e tenderëve publikë për të shpërblyer miqtë dhe ndëshkuar armiqtë.

Ndërkohë, SPAK është kritikuar për përqendrimi i tij në korrupsion pas përfundimit të një transaksioni, duke lënë pas dore faktin se procesi që çon në këto transaksione është shpesh po aq, nëse jo më shumë, korruptiv. Kjo qasje selektive minon efektivitetin e përpjekjeve kundër korrupsionit, pasi nuk arrin të adresojë shkaqet rrënjësore dhe mekanizmat e korrupsionit brenda sistemit.

Në vitet e ardhshme, Shqipëria do të marrë investime prej miliarda dollarësh nga Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Jared Kushner, dhëndri i ish-presidentit amerikan dhe kandidatit aktual republikan, Donald Trump.

Emiratet e Bashkuara Arabe planifikojnë të investojnë 2 miliardë dollarë në transformimin e Portit të Durrësit në detin Adriatik për të akomoduar turistët dhe jahtet. Kushner synon të investojë 1 miliard dollarë për ta kthyer ishullin e Sazanit, një ish-bazë ushtarake, në një eko-resort luksoz nën markën prestigjioze Aman. Këto projekte do të jenë investimet më të mëdha në Shqipëri.

Siç kanë theksuar në mënyrë të përsëritur si Bashkimi Evropian ashtu edhe SHBA-ja gjatë 30 viteve të fundit, për të luftuar me të vërtetë korrupsionin është thelbësore të sigurohet transparencë dhe llogaridhënie gjatë gjithë procesit, nga dhënia e kontratave deri në ekzekutimin përfundimtar të tyre. Një qasje e tillë ndihmon në parandalimin e manipulimit të burimeve shtetërore për përfitime personale ose politike, duke promovuar kështu një sistem qeverisjeje më të drejtë. Deri më sot, Shqipëria ka dështuar.

Duke pasur parasysh fluksin e konsiderueshëm të fondeve nga këto investime, SHBA-ja mund të konsiderojë promovimin e një ekuivalenti të SPAK-ut për të mbikëqyrur kërkimin dhe dhënien e kontratave dhe koncesioneve qeveritare. Kjo do të ndihmonte që pasuria të shpërndahet në mënyrë më të drejtë sesa të përqendrohet mes një rrethi të zgjedhur bashkëpunëtorësh të Ramës.

Një masë e tillë mund të hapë rrugën për partitë politike alternative, duke ofruar zëra të freskët shumë të nevojshëm. Përndryshe, rrezikojmë të shpërqendrohemi vazhdimisht nga veshja e shkëlqyer e Ramës dhe tendenca e tij për të vënë blloqet e apartamenteve të nivelit të lartë përpara nevojave urgjente të zhvillimit.

Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.