Tërmeti i fuqishëm i Mianmarit, analiza e BBC: Çfarë i shkaktoi lëkundjet dhe pse u shembën ndërtesa të larta edhe në vendet fqinje

Një tërmet i fuqishëm goditi Mianmarin të premten, duke shkaktuar më shumë se 1,600 viktima dhe duke shkatërruar shumë ndërtesa.

Edhe pse Mianmari është një rajon me rrezik të lartë për tërmete, vendet fqinje si Tajlanda dhe Kina, të cilat gjithashtu u prekën nga tërmeti, nuk janë të tilla.

Kryeqyteti i Tajlandës, Bangkoku, ndodhet mbi 1,000 km larg epiqendrës së tërmetit të së premtes, dhe megjithatë, një ndërtesë e papërfunduar shumëkatëshe në qytet u shemb nga ai.

Çfarë e shkaktoi tërmetin?

Shtresa e sipërme e Tokës është e ndarë në seksione të ndryshme, të quajtura pllaka tektonike, të cilat lëvizin vazhdimisht. Disa lëvizin pranë njëra-tjetrës, ndërsa të tjerat janë sipër dhe nën njëra-tjetrën. Ky lëvizje është ajo që shkakton tërmete dhe vullkane.

Mianmari konsiderohet një nga zonat më “aktive” gjeologjike në botë, pasi ndodhet mbi bashkimin e katër pllakave tektonike, pllakës euroaziatike, pllakës indiane, pllakës Sunda dhe pllakës mikrorajonale të Burmës.

Himalajet u formuan nga kolizioni i pllakës indiane me pllakën euroaziatike, dhe tsunami i vitit 2004 ishte rezultat i lëvizjes së pllakës indiane nën pllakën mikrorajonale të Burmës.

Dr. Rebecca Bell, një studiues në fushën e tektonikës në Imperial College London, tha se për të akomoduar gjithë këtë lëvizje, formohen gabime, çarje në shkëmbinj, të cilat lejojnë pllakat tektonike të rrëshqasin anash.

Ka ndiçka të quajtur gabimi Sagaing, i cili kalon tërë Mianmarin nga veriu në jug dhe është më shumë se 1,200 km i gjatë.

Të dhënat fillestare sugjerojnë se lëvizja që shkaktoi tërmetin e së premtes me magnitudë 7.7 ishte një lëvizje shpërthyese, ku dy blloqe lëvizin horizontalisht pranë njëri-tjetrit. Kjo përputhet me lëvizjen tipike të gabimit Sagaing.

Ndërsa pllakat lëvizin përpara njëra-tjetrës, ato mund të bllokohen, duke krijuar fërkime deri sa të lirohen papritur dhe Toka të zhvendoset, duke shkaktuar një tërmet.

Pse u ndje kaq larg tërmeti?

Tërmetet mund të ndodhin deri në 700 km nën sipërfaqe. Ky tërmet ishte vetëm 10 km nga sipërfaqja, duke e bërë atë shumë të cekët. Kjo rrit sasinë e dridhjeve në sipërfaqe.

Po ashtu, tërmeti ishte shumë i madh, kishte një magnitudë prej 7.7 në shkallën e momentit. Ai prodhoi më shumë energji se bomba atomike e hedhur në Hiroshima, sipas Shërbimit Gjeologjik të SHBA.

“Natyra e drejtpërdrejtë do të thotë se tërmetet mund të ndodhin mbi zona të mëdha, dhe sa më e madhe të jetë zona që zhvendoset, aq më i madh është tërmeti,” shpjegoi ajo. “Ka pasur gjashtë tërmete me magnitudë 7 ose më shumë në këtë rajon gjatë shekullit të kaluar.”

Ky “gabim” i drejtpërdrejtë gjithashtu do të thotë se shumë nga energjia mund të përhapet përgjatë gjatësisë së tij – që shtrihet për 1200 km në jug drejt Tajlandës.

Në dheun e butë, siç është dheu mbi të cilin është ndërtuar Bangkoku, valët sizmike ngadalësohen dhe mbledhen, duke u rritur në madhësi. Prandaj, gjeologjia e Bangkokut do të kishte bërë që dridhjet të ishin më të forta.

Pse ra vetëm një qiellgërvishtës në Bangkok?

Ndërsa janë shfaqur pamje dramatike të ndërtesave shumëkatëshe në Bangkok që lëvizin gjatë tërmetit, duke hedhur ujë nga pishinat në çatitë, duket se vetëm selia e papërfunduar e zyrës së Auditorit të Përgjithshëm në distriktin Chatuhak të Bangkokut u shemb.

Para vitit 2009, Bangkoku nuk kishte një standard të plotë sigurie për ndërtimin e ndërtesave që të mund të përballonin tërmete, sipas Dr. Christian Málaga-Chuquitaype, një profesor i lartë në inxhinierinë e tërmeteve në Imperial College London.

Kjo do të thotë që ndërtesat më të vjetra do të kishin qenë veçanërisht të ndjeshme.

Kjo nuk është e pazakontë, pasi ndërtesat rezistente ndaj tërmeteve mund të jenë më të shtrenjta për t’u ndërtuar dhe Tajlanda, ndryshe nga Mianmari, nuk përjeton shpesh tërmete.

Dr. Emily So, një profesore në inxhinierinë arkitektonike në Universitetin e Kembrixhit, vuri në dukje se ndërtesat më të vjetra mund të forcohen dhe janë forcuar, si në Kaliforni, Kanadanë perëndimore dhe Zelandën e Re.

Prof. Amorn Pimarnmas, president i Shoqatës së Inxhinierëve Strukturorë të Tajlandës, tha se megjithëse kishte rregullore në 43 provinca për ndërtimin e ndërtesave rezistente ndaj tërmeteve, më pak se 10% e ndërtesave konsiderohen të jenë të forta ndaj tërmeteve.

Megjithatë, ndërtesa që ra ishte e re, ajo ende ishte në ndërtim kur tërmeti ndodhi dhe standardet e përditësuara të ndërtimit duhet të ishin zbatuar.

Dr. Pimarnmas tha se dheu i butë i Bangkokut mund të ketë luajtur gjithashtu një rol në shembjen e ndërtesës, pasi ai mund të amplifikojë lëvizjet e tokës deri në tre ose katër herë.

 “Megjithatë, ka edhe supozime të tjera si cilësia e materialeve (betoni dhe hekurat) dhe disa papërshtatshmëri në sistemin strukturor. Këto mbeten për t’u hetuar më në detaje”, tha ai.

Pasi studoi pamjet, Dr. Málaga-Chuquitaype tha se duket se ishte favorizuar një proces ndërtimi i quajtur “pllakë e sheshtë”, i cili tani nuk rekomandohet në zonat me rrezik të tërmeteve.

“Një sistem ‘pllakë e sheshtë’ është një mënyrë për të ndërtuar ndërtesa ku katet mbështeten drejtpërdrejt mbi kolona, pa përdorur trarë,” shpjegoi ai.

“Imagjinoni një tavolinë mbështetur vetëm nga këmbët, pa mbështetje horizontale nën të. Ndërsa ky dizajn ka avantazhe në aspektin e kostos dhe arkitekturës, ai performon dobët gjatë tërmeteve, duke dështuar shpesh në një mënyrë të brishtë dhe të papritur (pothuajse shpërthyese)”, tha ai.

Çfarë ndodhi me ndërtesat në Mianmar?

Mandalaj në Mianmar ishte shumë më afër vendit ku u ndodhi lëvizja e Tokës dhe do të kishte përjetuar dridhje shumë më të forta se Bangkoku.

Edhe pse Mianmari ka përjetuar shpesh tërmete, Dr. Ian Watkinson, një ligjërues i shkencave të Tokës në Universitetin Royal Holloway, mendon se është e pamundur që shumë ndërtesa të jenë ndërtuar për të përballuar tërmetet.

“Për shkak të varfërisë, pasigurisë politike dhe fatkeqësive të tjera, siç ishte tsunami i Oqeanit Indian në vitin 2004, vendi është shpesh i fokusuar në kërcënimet e tjera dhe nuk ka marrë masat e duhura për të përballuar rreziqet nga tërmetet,” tha ai.

“Kjo do të thotë se, në shumë raste, kodet e ndërtimit nuk zbatohet, dhe ndërtimi ndodh në zona që mund të jenë të ndjeshme ndaj rreziqeve sizmike, për shembull në fushat e përmbytjes dhe ato me shpatin e pjerrët.”

Pjesë të Mandalaj dhe ndërtesat e saj ndodhen gjithashtu përgjatë fushës së përmbytjes të lumit Ayerwaddy. Kjo i bën ato shumë të ndjeshme ndaj një procesi të quajtur likufaksion.

Ky proces ndodh kur dheu ka një përmbajtje të lartë uji dhe dridhjet e Tokës bëjnë që sedimentet të humbasin forcën e tyre dhe të sillen si një lëng. Kjo rrit rrezikun e rrëshqitjeve të dheut dhe shembjes së ndërtesave, pasi dheu nuk mund t’i mbajë më ato.

Dr. So paralajmëroi se përherë ndërtesat afër një emiqendre të përjetojnë dëme të tjera për shkak të pasgoditjeve, dridhje që ndodhin pas një tërmeti, të cilat mund të shkaktohen nga transferimi i energjisë në shkëmbinjtë afër.

“Shumicën e kohës pasgoditjet janë më të vogla se goditja kryesore dhe kanë tendencën të zvogëlohen në madhësi dhe frekuencë me kalimin e kohës,” tha ajo./BBC