Histori nga historia

NGA ENVER ROBELLI 

Kujdes! Kjo është një kolumne jopolitike. Rrjedhimisht ajo është ngrohtësisht e këshillueshme të lexohet, sidomos në ditët e para të pranverës. Në rolet kryesore: Nazim Hikmet, Mark Twain, Dua Lipa, Rainer Maria Rilke dhe të tjerë.

1. POETI DHE DETI

Më 17 qershor 1951, një motoskaf i vogël çau detin nga një plazh i Stambollit, pastaj gazeta “Hürriyet” njoftoi lexuesit dhe lexueset se ambasadori bullgar e kishte kidnapuar Nazim Hikmetin. Kjo nuk ishte e vërtetë. Ishte Luftë e Ftohtë. Nazim Hikmeti, poeti i madh turk, ia ktheu shpinën atdheut, ngaqë s’kishte shtegdalje tjetër. Ai e revolucionarizoi lirikën turke duke e shkëputur nga tradita e divanit. Në poezitë e tij kërkoi më shumë liri – për vete dhe për bashkëkombësit e tij. Kjo s’u pëlqente pushtetarëve të asaj kohe. Hikmeti i kaloi 16 vjet në burgjet turke. Kur doli nga qelia, mori një letërthirrje për të kryer shërbimin ushtarak. Frikësohej se nuk do të kthehej i gjallë nga bota e zymtë e kazermave. Në detin e hapur Hikmeti u ngjit nga motoskafi, të cilin e drejtonte dhëndri i tij, në një anije pasagjerësh. Dhe shkoi në Moskë. Aty vdiq më 1963. Më 2002, në 100-vjetorin e lindjes, jo vetëm në Turqi u shënua jeta e vepra e poetit të madh. Madje, edhe UNESCO e shpalli atë vit – vit të Nazim Hikmetit, i cili u lind më 1902 në një paralagje të Prishtinës: në Selanik. (Që nga heqja e vizave për vendet e Schengenit, Selaniku mund të quhet paralagje e Prishtinës. Ose e kundërta). Por, më 2002 Turqia zyrtare nuk ishte e gatshme t’ia kthente shtetësinë birit të saj të famshëm. Në parlament dhe qeveri protestuan nacionalistët, kryeministri socialdemokrat Bylent Exhevit u dorëzua. “Të jetosh si një pemë, i vetmuar dhe i lirë, dhe vëllazërisht si një pyll, kjo është dëshira jonë”. Nuk ka turk që nuk e ka lexuar, shkruar apo recituar këtë varg të Nazim Hikmetit. Më 2009, më në fund, qeveria turke vendosi t’ia kthente shtetësinë ashikut të madh, këngëtarit të lirisë dhe dashurisë.

2. BREDHJET E NJË ITALIANI

Sivjet është 300-vjetori i lindjes së Giacomo Casanovas. Karnavali i Venedikut, i cili u mbajt nga 14 shkurti deri më 4 Nmars, ia kushtoi një edicion të veçantë kësaj figure ikonike të qytetit, i bërë i famshëm me jetën e tij prej aventurieri. Një jetë që më 1760 e solli edhe në Zvicër, më saktë në qytetin e bukur të Solothurnit, në Manastirin e hijshëm në Einsiedeln dhe në Zürich. Në Solothurn ai fillon një lidhje me fisniken Ludovika von Roll. Bie terri, nis nata e dashurisë. Në mëngjes venedikasi Casanova konstaton me habi: në shtrat nuk ishte e bukura Ludovika, por kushërira e saj ziliqare. Casanovas i bëhet e padrejtë kur personaliteti i tij reduktohet vetëm në bredhjet e tij amuroze nëpër Evropë: nga Venediku në Petërsburg të Rusisë, nga Parisi në Londër, nga Barcelona në Firence. Giacomo Casanova ishte edhe diplomat dhe violinist, konspiracionist dhe intrigant, shkrimtar e sekretar kardinali, i burgosur dhe emisar politik, i preferuar i salloneve dhe oficer parade. Në Paris madje organizoi një lotari mjaft të suksesshme. Ishte edhe jurist e bibliotekar, filozof e përkthyes, kimist dhe alkimist, kumarxhi dhe agjent, historian dhe mason. Gjatë jetës së tij të bujshme, ai takoi sundimtaren e Austrisë, Maria Terezën, Frederikun e Madh (të Prusisë), Madame de Pampadour, e cila ishte e dashura e Mbretit të Francës, Luigji i XV, papë e kardinalë, poetin italian Lorenzo da Ponte (të cilin hallet e jetës e shtynë të bëhet shitës i rakisë në Amerikë), filozofin Jean-Jacques Rousseau dhe mashtruesin sicilian Alessandro Cagliostro, i cili fascinonte gati mbarë Europën. Mashtrues (simpatik) ishte edhe Casanova. Në Manastirin në Einsiedeln ai i tha një abati (i pari i murgjve) se donte të bëhej murg. Kur shkoi në Zürich, harroi premtimin që kishte dhënë në Einsiedeln, sepse u dashurua në një brune “me lëkurë si zambakë dhe faqe si trëndafila”.

3. “TRËNDAFIL, O KUNDËRSHTIM I PASTËR”

Sivjet shënohet 150-vjetori i lindjes së poetit të madh austriak Rainer Maria Rilke. Austriak? Më saktë: austro-hungarez. Rilke u lind në Pragë, ashtu si Franz Kafka, një gjeni tjetër i letërsisë. Rilke mund të quhet pak edhe zviceran, sepse ai përjetësisht pushon në Raron, një katund në kantonin e Wallisit në Zvicër. Në gurin e varrit të tij është i gdhendur ky shënim: “Trëndafil, o kundërshtim i pastër”. Lexues e kritikë letrarë me vite e dekada kanë spekuluar dhe fiqiruar se ku e ka burimin kjo porosi: “Trëndafil, o kundërshtim i pastër”. Ndërkohë (para disa vjetësh) është zbuluar sekreti. Në pullazin e Kalasë së Duinos në Italinë Veriore janë gjetur ditarët e mikeshës së Rilkes, princeshës Marie von Thurn dhe Taxis. Aty ajo përshkruan debatet e ashpra me poetin, i cili në kalanë e saj shkruante “Elegjitë e Duinos”. Lartmadhërisë Marie von Thurn dhe Taxis nuk i pëlqente gjuha me lule në poezitë e Rilkes. “Vazhdimisht shfaqen lule në poezitë e tua”, i kishte thënë ajo Rilkes, “këtu një narcis, atje një kamelie dhe atje një trëndafil. Oh Rainer! Unë e kundërshtoj këtë!” – Këtu e ka zanafillën shënimi në gurin e varrit të Rilkes: “Trëndafil, o kundërshtim i pastër”!

4. SKENA SHQIPTARE TE “COSI FAN TUTTE”

Më 27 janar 1756 në Salzburg të Austrisë së sotme u lind Wolfgang Amadeus Mozart. Talenti i tij i jashtëzakonshëm muzikor u shpërfaq shumë herët. Në moshën katërvjeçare filloi të luante në piano, në moshën pesëvjeçare shkroi pjesët e tij të para muzikore dhe pati paraqitjen e tij të parë publike, në moshën gjashtëvjeçare bashkë me familjen e tij vizitoi koncerte muzikore në qytete të ndryshme të hapësirës gjermane. Ai luante shumë mirë violinën dhe pianon. Që në moshën dymbëdhjetëvjeçare mori në Vjenë porosinë e parë për një operë. Vepra nuk u shfaq, por u vlerësua shumë. Suksesin e parë të madh si kompozitor Mozarti e arriti me operën “Idomeneo”, e cila u shfaq premierë në München në vitin 1781. Veprat e plota të Mozartit përfshijnë, sipas njohurive të sotme, rreth 1060 tituj. Opera e tij më e njohur duhet të jetë “Flauti magjik” (“Die Zauberflöte”). Tek opera “Cosi fan tutte” e Mozartit ka një skenë “shqiptare”: dy miq, Ferrando dhe Guglielmo, nisen për në luftë. Së paku kështu u thonë të dashurave të tyre. Pastaj ata kthehen të veshur si shqiptarë. Qëllimi: të testojnë besnikërinë e motrave Dorabella dhe Fiordiligi.

5. DUA LIPA SI LEXUESE DHE KRITIKE E LETËRSISË

Përveç këngëtare me jehonë globale, Dua Lipa është edhe lexuese e pasionuar. Ajo e mban dhe e mirëmban klubin digjital të leximit “Service95”. Njëherë në muaj Dua Lipa përzgjedh një roman apo libër jofiksion dhe flet me autorin apo autoren. Në njërin nga edicionet e fundit Dua Lipa ka biseduar me nobelisten polake Olga Tokarczuk mbi romanin e saj “Kënga e lakuriqëve të natës” (përkthim i titullit nga edicioni në gjermanisht). Tokarczuk shkruan vepra të vëllimshme, shpesh ato kalojnë 1000 faqe. Duhet durim, duhet përqendrim për t’ia lexuar librat. Duket se Dua Lipa e ka këtë durim. Në klubin e saj të librave kanë folur emra të njohur si George Saunders, Hernan Díaz dhe Patti Smith. Tani radha i erdhi Olga Tokarczukut, siç raportoi gazeta gjermane “Frankfurter Allgemeine Zeitung” (FAZ). “Asnjë intervistë nuk është klikuar aq shumë sa ajo mes Lipës dhe Tokarczuk”, shkruante FAZ. Në njërën anë ylli i popmuzikës, me 100 milionë ndjekës në rrjetet sociale, në anën tjetër një shkrimtare polake, që lufton diskriminimin dhe shkatërrimin e natyrës. Dua Lipa thotë se është kënaqësi të lexosh romanin e Tokarczuk si një roman kriminalistik, “por ka edhe kaq shumë nivele të tjera: filozofi, shkencë, histori, gjeografi”. Entuziazmi i lexueseve dhe lexuesve është i garantuar. Këtë e tregojnë reagimet pas intervistës.

/Gazeta Panorama