Bisedimet në formatin ekzistues – “të papërdorshme më”

Dështimi që Kosova dhe Serbia të arrijnë një pajtim apo marrëveshje në bisedimet e së enjtes në Bruksel, duhet të jetë alarm për ndërmjetësuesit perëndimorë se qasja e deritashme në dialog, nuk funksionon, thonë njohësit e zhvillimeve politike në Prishtinë dhe Beograd, Artan Muhaxhiri dhe Ognjen Gogiq.

Sipas tyre, deklaratat e kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, pas takimeve të së enjtes, janë të ngjashme me ato në mars, kur dy udhëheqësit janë pajuar për zbatimin e Marrëveshjes Bazë për normalizimin e marrëdhënieve: akuza të ndërsjella, zotime të papërmbushura.

Kurti dhe Vuçiq janë pritur një ditë më parë në takime të ndara nga kancelari gjerman, Olaf Scholz, presidenti francez, Emmanuel Macron, kryeministrja italiane, Giorgia Meloni, shefi i politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, dhe përfaqësuesi i posaçëm i BE-së në dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak.

Pas përfundimit të takimeve, shefi i politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, i cili ndërmjetëson bisedimet për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi, ka thënë se “parakushtet e njërës palë kanë qenë të papranueshme për tjetrën” dhe se kjo e ka pamundësuar marrëveshjen.

Në tryezë të diskutimeve ka qenë zbatimi i Marrëveshjes Bazë, si dhe një propozim i ri për statutin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë, i cili është prezantuar në Prishtinë dhe në Beograd nga diplomacia perëndimore, më 21 tetor.

Në adresime të ndara, Kurti ka thënë se ka qenë i gatshëm ta nënshkruajë edhe Marrëveshjen Bazë, edhe draftin e ofruar për Asociacionin, ndërsa Vuçiq ka këmbëngulur në zbatimin e “asaj që është nënshkruar”.

BE-ja pa instrumente që të ndikojë te palët

Njohësi i zhvillimeve politike në Prishtinë, Artan Muhaxhiri, thotë se qasjet e ndërmjetësuesve të BE-së në dialog, por edhe të Kurtit dhe të Vuçiqit të enjten, kanë qenë të ngjashme me takimet e mëhershme dhe “shterpë”.

“Dështimi i këtij takimi duhet të jetë leksion për Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës që të punojnë në riformatizimin e dialogut, në mënyrë që ai të jetë maksimalisht i efektshëm. Dialogu është bërë qëllim në vete dhe duket se nuk ka indikacione se jemi duke shkuar drejt arritjes së marrëveshjes finale dhe zvogëlimit të hendekut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë”, thotë Muhaxhiri për Radion Evropa e Lirë.

Politologu serb, Ognjen Gogiq, thotë se po të kishin të dërguarit perëndimorë “një shkop apo karrotë, që në një mënyrë të ndikonin te palët, ata do ta shfrytëzonin atë ndikim qysh në dimër”, kur është arritur Marrëveshja Bazë.

“Nëse këtu do të kishte një ‘djalë të keq’, ai do të ishte Bashkimi Evropian, sepse mendoj se gjërat do të dukeshin ndryshe sikur të ekzistonte perspektiva e anëtarësimit [në Bashkimin Evropian]”, thotë Gogiq.

“Po të hapeshin dyert e Bashkimit Evropian për Serbinë dhe Kosovën, ne do të arrinim shumë më lehtë deri te një marrëveshje, madje edhe te njohja de facto [e Kosovës nga Serbia]”, shpreh bindjen ai.

Bisedimet të enjten kanë qenë ta parat pas sulmit në Banjskë të Zveçanit.

Më 24 shtator, grupe të armatosura serbësh kanë sulmuar policinë e Kosovës atje, duke vrarë një rreshter.

Në përleshjet që kanë pasuar e që kanë nxitur shqetësim për qëndrueshmërinë në rajon, janë vrarë edhe tre sulmues serbë.

Analistët thonë se kanë pritur që kjo ngjarje do ta ndryshonte qasjen e ndërmjetësuesve evropianë në dialog.

Muhaxhiri thotë se BE-ja nuk ka përdorur as instrumente ndëshkuese dhe as stimuluese për palët që të shkojnë drejt një marrëveshjeje.

Sipas tij, situata është tashmë në pikën zero.

Gogiq, gjithashtu, vlerëson se status quo-ja aktuale në procesin e dialogut bart rreziqe për sigurinë në terren.

Sipas tij, mosarritja e ndonjë rezultati pozitiv të enjten është mesazh i qartë për ndërmjetësuesit e bisedimeve se “ky është vërtet fundi i procesit të Brukselit”.

“E gjithë kjo tregon se të gjithë duhet parë se është vërtet e nevojshme që të ndryshohet formati dhe të ndryshohet qasja. Nuk e di se si. Por, ardhja e ‘pesëshes’ [diplomatëve perëndimorë] të shtunën [në Beograd dhe Prishtinë], por edhe kjo të enjten kanë treguar se procesi i Brukselit nuk çon më askund, është bërë i pakuptimtë dhe nuk është më i përdorshëm”, thotë Gogiq.

Me ndërmjetësimin e BE-së dhe mbështetjen e SHBA-së, Kosova dhe Serbia kanë nisur bisedimet për normalizimin e marrëdhënieve në vitin 2011.

Ato kanë arritur dhjetëra marrëveshje, por shumë kanë mbetur pa u zbatuar.

Një ndër to është edhe ajo për Asociacionin e komunave me shumicë serbe në Kosovë, e cila, njëherësh, shihet edhe si pika më e nxehtë e dialogut.

Marrëveshja për Asociacionin është arritur në vitin 2013, ndërsa parimet për të dy vjet më vonë – më 2015.

Ajo nuk është zbatuar kurrë, sepse zyrtarët në Prishtinë kanë shprehur shqetësime se e tillë siç është, marrëveshja do të ndikonte keq në funksionalitetin e shtetit dhe, në vend të saj, kanë dalë me disa propozime të tjera për rregullimin e çështjeve të komuniteteve pakicë, por që, deri më tash, nuk kanë shkuar përpara.

Para bisedimeve të enjten, një zëdhënës i Departamentit amerikan të Shtetit ka thënë për Radion Evropa e Lirë se SHBA-ja vazhdon ta mbështesë dialogun midis Kosovës dhe Serbisë, të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian, si “rrugën e vetme për arritjen e një marrëdhënieje paqësore dhe produktive” midis dy vendeve.