Dhjetë vite më pas, çfarë ka bërë “Procesi i Berlinit” për Ballkanin Perëndimor? 

Këtë vit, Procesi i Berlinit arrin një pikë të rëndësishme – përvjetorin e tij të dhjetë. Udhëheqësit nga Ballkani Perëndimor dhe vendet partnere të Procesit të Berlinit po marrin pjesë në një samit udhëheqësish më 14 tetor në Berlin, ku do të reflektojnë mbi përparimin e bërë dhe do të hartojnë rrugën përpara.

I nisur në vitin 2014 nga kancelarja Gjermane Angela Merkel, kur zgjerimi i BE-së ishte bllokuar, Procesi i Berlinit synonte të mbështeste reformat në gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor – Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut dhe Serbi.

Konferenca përuruese ishte një ngjarje e rëndësishme, duke shënuar herën e parë që nga Samiti i Selanikut 2003 për BE-Ballkanin Perëndimor, që udhëheqësit e këtyre vendeve u ulën rreth të njëjtës tryezë.

Një nga rolet e saj kryesore është të veprojë si një mekanizëm mbështetës politik, duke forcuar bashkëpunimin rajonal dhe adresuar sfidat midis vendeve të Ballkanit Perëndimor. Nuk është një institucion formal me buxhet të dedikuar, por më tepër një mekanizëm lehtësues për projekte dhe iniciativa të reja rajonale.

Deri më sot, Procesi i Berlinit mbështetet nga nëntë vende anëtare të BE-së – Austria, Bullgaria, Kroacia, Franca, Gjermania, Greqia, Italia, Polonia, Sllovenia dhe Mbretëria e Bashkuar, përkrah BE-së.

Ndërsa Gjermania ka mbajtur një rol udhëheqës, po zhvillohet një diskutim i vazhdueshëm për transferimin e përgjegjësisë së procesit tek vendet e Ballkanit Perëndimor vetë.

Një vështrim prapa: çfarë është arritur?

Gjatë dekadës së shkuar, Procesi ka sjellë një gamë rezultatesh në katër fusha kryesore: zhvillimi ekonomik, siguria politike, çështjet sociale dhe Agjenda e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, një strategji rajonale që fokusohet në zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm në përputhje me Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane.

Nismat me financim të dedikuar përfshijnë Zyrën Rajonale të Bashkëpunimit Rinor, e cila synon të nxisë pajtimin dhe bashkëpunimin midis të rinjve në rajon përmes programeve shkëmbimi, Fondin e Ballkanit Perëndimor që inkurajon lidhjet ndërkufitare duke financuar projekte, dhe Tregun e Përbashkët Rajonal të Ballkanit Perëndimor, me qëllimin përfundimtar të integrimit më të mirë ekonomik të rajonit.

Bashkëpunimi ekonomik rajonal gjithashtu është forcuar nga krijimi i Forumit të Investimeve të 6 Dhomave të Ballkanit Perëndimor, Komuniteti Rajonal i Transportit, Agjenda e Ndërlidhjes, që synon të përmirësojë ndërlidhjen e transportit dhe energjisë brenda Ballkanit Perëndimor dhe me BE-në, dhe Forumi i rregullt i Biznesit Rajonal.

Sa i përket agjendës sociale, Procesi i Berlinit është fokusuar në shoqërinë civile, rininë, integrimin e Romëve dhe pajtimin.

Megjithatë, gjatë dekadës së fundit, demokracia dhe sundimi i ligjit – çështje kyçe në disa shtete të Ballkanit që janë akuzuar për kthim pas në praktikat demokratike – nuk kanë marrë vëmendjen e mjaftueshme në kuadër të Procesit të Berlinit. As liria e medias.

Siguria dhe drejtësia, masat kundër korrupsionit dhe lufta kundër krimit të organizuar kanë qenë të rëndësishme, megjithatë.

Tranzicioni i gjelbër ka qenë në fokus që nga fillimi, por vendet e Ballkanit Perëndimor deri më tani nuk kanë arritur të përmbushin pritshmëritë. Tregu Rajonal i Energjisë Elektrike nuk është krijuar ende, ndërsa Deklarata mbi Sigurinë e Energjisë dhe Tranzicionin e Gjelbër, e bërë në vitin 2022 dhe Deklarata e Përbashkët e Synimit për Partneritetin Rajonal të Klimës, e bërë në vitin 2023, mbeten thjesht retorikë aspirative për momentin.

Zhvillimet aktuale dhe rruga përpara 

Ndërsa liderët mblidhen në Berlin, disa zhvillime të rëndësishme tashmë kanë dalë nga takimet ministrore dhe institucionale që zakonisht mbahen disa javë para samitit vjetor.

Pengesat për funksionimin e CEFTA-s, Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Evropës Qendrore, janë hequr pasi Kosova pranoi të heqë pjesërisht ndalimin e saj për importet nga Serbia. Në këmbim, Kosova tani mund të përfaqësohet brenda CEFTA-s në vend që të përfaqësohet nga misioni i OKB-së, UNMIK. Ky është një hap i rëndësishëm për zbatimin e planit të veprimit të Tregut të Përbashkët Rajonal, i cili mbështetet nga CEFTA dhe Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal, që promovon integrimin evropian të rajonit të Evropës Juglindore. Ky zhvillim sinjalizon një gatishmëri për të kapërcyer pengesat e mëparshme.

Faza e dytë e nismës së Tregut të Përbashkët Rajonal do të përqendrohet në kapitalin njerëzor dhe krijimin e një mjedisi që nxit zhvillimin e bizneseve, me shpresë për të ndihmuar integrimin e Ballkanit Perëndimor në tregun e vetëm të BE-së.

Ministrat e Jashtëm të vendeve të Procesit të Berlinit u takuan më 1 tetor dhe paraqitën një deklaratë të përbashkët të hartuar nga Gjashtëshja e Ballkanit Perëndimor, e cila riafirmoi nevojën për marrëdhënie të mira fqinjësore dhe bashkëpunim rajonal.

Deklarata gjithashtu riafirmon një angazhim për zgjidhjen paqësore, bilaterale të çështjeve problematike në vend që të bllokohen rrugët e fqinjëve drejt BE-së si një mënyrë për të zgjidhur problemet.

Edhe pse deklarative, kjo është e rëndësishme për vendet që kanë mosmarrëveshje rajonale, si ato midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut dhe midis Greqisë dhe Shqipërisë, ose për problemet e mundshme që mund të dalin ndërmjet Kroacisë dhe Serbisë ose Bosnjës dhe Hercegovinës.

Ajo gjithashtu mund të ndihmojë në gjetjen e një zgjidhjeje për problemin e regjimit të vizave mes Kosovës dhe Bosnjës dhe Hercegovinës, si dhe ratifikimin nga qeveria e Bosnjës dhe Hercegovinës të një marrëveshjeje për lëvizjen me karta identiteti kombëtare. Çështjet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë po adresohen gjetkë, në dialogun e lehtësuar nga BE-ja për Beogradin dhe Prishtinën, edhe pse ky dialog ka më shumë se një dekadë dhe është ende larg qëllimeve të shpallura. Megjithatë, përfshirja e të dyja vendeve në të gjitha iniciativat e Procesit të Berlinit ndihmon në përmirësimin e marrëdhënieve të tyre.

Deklarata për bashkëpunimin rajonal po miratohet zyrtarisht nga liderët e vendeve të Procesit të Berlinit në samitin e përvjetorit të dhjetë, duke vendosur një ton pozitiv për diskutimet e ardhshme.

Forumi i parë për Barazinë Gjinore në kuadrin e Procesit të Berlinit u zhvillua gjithashtu në shtator. Përfshirja e vonuar e barazisë gjinore në agjendën e Procesit të Berlinit njeh nevojën për ndryshim sistemik dhe një angazhim për mbrojtjen dhe fuqizimin e grave në rajon.

Forumi i dhjetë për Shoqërinë Civile dhe Think Tank-et e Procesit të Berlinit, që u zhvillua nga 9 deri më 11 tetor, siguroi që zërat e organizatave të shoqërisë civile të përfaqësohen. Përmes një serie rekomandimesh politike, ekspertët dhe aktivistët adresuan tema kritike si integrimi në BE, ndryshimet klimatike, rritja e qëndrueshme ekonomike, sundimi i ligjit, pajtimi, integrimi i Romëve, siguria kibernetike dhe dezinformimi.

Rekomandimet nga grupet punuese të shoqërisë civile do t’u paraqiten liderëve të hënën, por është e pamundur që ato të rregullojnë një ndarje në rritje midis shoqërisë civile dhe qeverive të Ballkanit Perëndimor. Këto rekomandime nuk do të përfshihen në angazhimet konkrete që do të renditen në përfundimet e kryesuesit të samitit vjetor.

Shpresat dhe sfidat për të ardhmen 

Një nga pyetjet e mëdha është nëse Procesi i Berlinit ndihmon proceset e anëtarësimit të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE, pasi përparimi aktualisht, veçanërisht në rastin e Serbisë dhe Malit të Zi, është zhgënjyesisht i ngadaltë.

Brukseli ka qenë i përfshirë në mënyrë aktive në Procesin e Berlinit që nga fillimi, duke u siguruar që prioritetet e tij të përputhen me acquis-në e BE-së, grupin e legjislacionit evropian me të cilin vendet aspirante duhet të harmonizojnë ligjet e tyre.

Procesi i Berlinit mund të shërbejë si një shtysë për anëtarësimin në BE, duke ndihmuar vendet kandidate të përgatiten në fushat kryesore të politikave. Megjithatë, nevoja për përputhshmëri me kriteret e Kopenhagenit, rregullat që përcaktojnë nëse një vend është i përshtatshëm për t’u anëtarësuar në BE, mbetet e panegociueshme.

Një rezultat pozitiv gjatë dekadës së fundit është se me samite të rregullta që zhvillohen çdo vit nën Procesin e Berlinit, marrëdhëniet midis BE-së dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor janë përmirësuar. Megjithatë, Procesi i Berlinit nuk aspiron të zëvendësojë kornizën e anëtarësimit në BE. Forca e tij qëndron në informalitetin e tij, gjë që ndihmon në kapërcimin e pengesave burokratike të zgjerimit të BE-së dhe lehtëson një qasje individuale ndaj problemeve të vendeve pjesëmarrëse.

Edhe pse bashkëpunimi dhe ndërlidhja midis gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor është përmirësuar, marrëdhëniet politike në përgjithësi janë përkeqësuar, pavarësisht përpjekjeve të bëra brenda Procesit të Berlinit.

Por për kritikët e Procesit të Berlinit, vëllimi i madh i rezultateve, arritjeve dhe angazhimit nga dhjetë vendet partnere nuk duhet të anashkalohet. Ndërsa ekziston potenciali për të bërë më shumë dhe më mirë, kjo përfundimisht varet nga vullneti politik i vendeve të përfshira.

Duke parë përpara, angazhimi për pajtim dhe përfshirje aktive në zgjidhjen e konflikteve historike është shumë i rëndësishëm tani. Ndërsa liderët e vendeve të Ballkanit Perëndimor bashkohen në Berlin, kjo duhet të jetë në fokus.

Në fund, Procesi i Berlinit mund të jetë pikërisht ajo që i duhet Ballkanit Perëndimor për të ecur përpara drejt një të ardhmeje të ndërtuar mbi bashkëpunim, stabilitet dhe respekt. Por për të arritur këtë, duhet të ketë këmbëngulje për zbatimin e të gjitha marrëveshjeve dhe deklaratave të nënshkruara, si dhe një angazhim për transparencë.

Marika Djolai është anëtare e Grupit Këshillimor të Politikave të Ballkanit në Evropë dhe studiuese vizituese në Universitetin e Peloponezit. Ajo është bashkëautore e studimit “Dhjetë Vite të Procesit të Berlinit”, një studim vlerësues i publikuar nga Shoqata e Evropës Juglindore dhe Instituti Aspen në Gjermani.

Opinionet e shprehura janë ato të autores dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e BIRN.